Innovatief onderzoek voor de Maashorst: werkt zonering in natuurgebieden?

De Maashorst, gelegen in het oosten van Noord-Brabant, is een uniek natuurgebied dat bekend staat om zijn diverse landschappen en de aanwezigheid van grote grazers. Je kunt in het gebied met bossen, heide en vennen er zelfs de Big Five van Nederland spotten. Rond het gebied liggen een aantal kernen en vakantieparken. Maar hoe bewegen bezoekers zich door dit uitgestrekte gebied en werkt de gebiedsvisie inclusief zonering? Om deze vraag te beantwoorden, voerden Anneke van Mispelaar en Jorien Posthouwer van Bureau BUITEN een innovatief onderzoek uit naar de bezoekersstromen in de Maashorst.

Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de gemeenten Maashorst, Oss en Bernheze, in samenwerking met Staatsbosbeheer. Anneke legt uit waarom dit onderzoek nodig was: “Bepaalde plekken worden als heel druk ervaren, en de beheerders zien dat de natuur onder druk staat. Ze hebben daarom eerder een gebiedsvisie opgesteld met een recreatieve zonering. Dit onderzoek moest inzicht geven in hoe die bezoekersstromen lopen en of de zonering werkt.” Jorien vult aan: “De gebiedsvisie heeft als doel om de druk op de natuur te verminderen door bezoekersstromen beter te spreiden. Dit onderzoek helpt ons te begrijpen hoe effectief die maatregelen zijn en waar verbeteringen mogelijk zijn.”

Met de enquêtes merkten we dat je niet de gemiddelde bezoeker in beeld krijgt.

Een drieledige aanpak

Het onderzoek maakte gebruik van drie verschillende databronnen: Resono-data, Strava-data en enquêtes.

1. Resono-data
   Anneke legt uit: “We hebben allereerst zogenaamde Resono-data gebruikt. Dat is mobiele telefoondata die geanonimiseerd laat zien hoeveel mensen zich op een bepaalde plek, op een bepaald moment bevinden.” Jorien voegt toe: “Resono-data is ideaal voor het meten van bezoekersstromen en aantallen. Het stelt ons in staat om verschillende gebieden te definiëren en te zien hoe mensen zich door het gebied bewegen. Zo zien we dat de entrees, zoals Natuurpoorten in de Maashorst heel verschillend gebruikt worden. Sommigen alleen om een ommetje te maken, anderen weer om een groter gebied te verkennen.”
2. Strava-data
   Tweede databron is Strava vertelt Jorien. “Strava is een app waar mensen hun sportprestaties bijhouden. Hiermee kun je zien welke paden veel gebruikt worden. Dit geeft inzicht in de routes die mensen nemen, of ze de routenetwerken gebruiken of andere paden.” Anneke: “Strava-gebruikers zijn vaak sportiever dan de gemiddelde bezoeker, wat ons helpt om specifieke activiteiten zoals mountainbiken goed in kaart te brengen.”
3. Enquêtes
   De onderzoekers hebben ook enquêtes uitgezet om te weten te komen hoe bezoekers het gebied ervaren, welke Natuurpoorten ze gebruiken, wat voor vervoermiddel ze nemen, en wat voor verbeterpunten ze zien. Anneke: “Dit gaf ons meer inhoudelijke informatie over de bezoekers en hun beweegredenen.” Jorien: “De enquêtes geven ons inzicht in de waardering van het gebied en de ervaringen van de bezoekers. Het helpt ons te begrijpen wat mensen doen en hoe ze het gebied beleven.”

De combinatie van deze drie methoden leverde waardevolle inzichten op. Anneke: “Ze vullen elkaar heel goed aan. Resono geeft inzicht in de aantallen en bezoekersstromen, Strava in het daadwerkelijke gebruik van het gebied, en de enquêtes in de waardering en ervaringen van de bezoekers.” Jorien voegt toe: “Met de enquêtes merkten we dat je niet de gemiddelde bezoeker in beeld krijgt. De mensen die de enquêtes invullen, zijn vaak de fanatieke bezoekers die heel betrokken zijn bij het gebied. Dit geeft een ander beeld dan de Resono-data, dat een veel breder beeld geeft van mensen die het gebied vaak minder bezoeken. Interessant om te zien dat bezoekers hoofdzakelijk binnen vijftig kilometer komen en zeventig procent zelfs binnen vijfentwintig kilometer.”

Belangrijkste inzichten en resultaten

Een van de belangrijkste inzichten was dat de zonering in de Maashorst goed werkt. Anneke: “Veel mensen blijven in de natuurschil, terwijl de natuurkern veel rustiger is. Dit is een mooi compliment aan de beheerders, want het laat zien dat hun visie werkt.” Daarnaast bleek uit het onderzoek dat bepaalde plekken in de natuurschil wel meer bezocht zijn. Jorien: “Je zou daar de natuurschil willen uitbreiden om de drukte beter te spreiden.” Een ander opvallend resultaat was dat het bezoek niet vooral in het weekend plaatsvindt. Anneke: “We zagen dat er door de week ook veel bezoekers zijn, wat waarschijnlijk te maken heeft met thuiswerkers en zzp’ers die hun week anders kunnen indelen.” Jorien: “Dit inzicht is belangrijk voor het beheer van het gebied. Het laat zien dat het bezoek niet beperkt is tot het weekend, wat betekent dat maatregelen om de drukte te spreiden ook door de week effectief moeten zijn.”

Dit type onderzoek is nuttig voor bezoekersmanagement en zonering van natuurgebieden.

Uit de enquêtes bleek dat veel bezoekers met de auto komen, maar ook dat 40% van de bezoekers aan de horeca het gebied helemaal niet bezoekt. Wat dat aangaat, is de drukte op parkeerplaatsen bij de horeca geen goede indicator voor het natuurgebied. Jorien: “Sommige mensen zien daar veel geparkeerde auto’s en nemen aan dat het druk is in de natuur, maar dat is niet automatisch het geval.” Anneke: “Dit inzicht helpt bij het plannen van nieuwe natuurpoorten en het verbeteren van bestaande faciliteiten. Het toont ook aan dat horeca een belangrijke rol speelt in het aantrekken en spreiden van bezoekers.”

Toekomstige plannen en aanbevelingen

De resultaten van het onderzoek zullen worden gebruikt om de gebiedsvisie verder te verfijnen en nieuwe natuurpoorten te ontwikkelen. Anneke: “Er zijn knelpunten en kansen geïdentificeerd, zoals routes die elkaar op een onhandige manier kruisen zoals een hondenlosloopgebied en een ruiterroute. Dit zijn dingen waar je iets aan zou willen doen.” Jorien: “Het onderzoek bevestigt ook dat de ingeslagen weg goed is. Het is een bevestiging van hun visie en een aanmoediging om op de ingeslagen weg door te gaan.” Anneke vt het mooi samen: “De inzichten uit het onderzoek helpen bij het maken van weloverwogen beslissingen over de ontwikkeling van het gebied. Het biedt een solide basis voor toekomstige plannen.”

Dit onderzoek in de Maashorst was de eerste keer dat Bureau BUITEN deze methoden in combinatie met elkaar zo uitgebreid toepaste. Anneke: “We hebben het lekker uitgebreid gedaan en het heeft ons veel inzichten opgeleverd. Deze systematiek kunnen we ook in andere gebieden toepassen, hoewel het altijd maatwerk blijft.” Jorien: “Dit type onderzoek is nuttig voor bezoekersmanagement en zonering van natuurgebieden. Het geeft inzicht in de feiten zodat je beleid en maatregelen niet neemt op basis van onderbuikgevoelens.” Anneke: “De methoden die we hebben gebruikt, kunnen worden aangepast aan de specifieke behoeften van andere gebieden. Het is een flexibele aanpak die waardevolle inzichten biedt.”

Meer informatie

Download hier het bezoekersstromenonderzoek voor de Maashorst of neem voor meer informatie over dit onderzoek contact op met Anneke van Mispelaar, e-mailadres anneke.vanmispelaar@bureaubuiten.nl

Bron: Magazine R&T 3, 2025 NRIT
Tekst: Ton Vermeulen