Recreatief zonnepark biedt kansen voor duurzame energie

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat 70 procent van alle elektriciteit in 2030 uit hernieuwbare bronnen komt. Een aanzienlijk deel daarvan moet komen van energieopwekking op land, waaronder uit zonnepanelen op daken en uit zonneparken. Om deze transitie te organiseren is veel ruimte nodig. Maria de Wit verkende voor Bureau BUITEN de potentie van grondgebonden zonneparken met een recreatieve invulling. In dit artikel schetsen wij de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek.

In de studie ‘Landschap in transitie’ beschrijft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat er maar liefst 4.700 windmolens (3 MW, 180 meter tiphoogte) of 37.000 hectare zonnepanelen nodig zijn. Nu al zien we in Nederland meer dan 100 grondgebonden zonneparken van meer dan één megawatt piekvermogen en zijn er ook nog bijna 500 in voorbereiding. (Bron: PBL 2019, Landschap in transitie. Het Nederlandse landschap staat op een kantelpunt.)

Op zoek naar meervoudig ruimtegebruik

Deze ontwikkeling roept ook weerstand op: zonneparken hebben een visuele impact, de capaciteit van het net moet het aankunnen en zonneparken gaan vaak ten kostte van de schaarse ruimte voor bijvoorbeeld natuur en recreatie.

Een oplossing voor de visuele impact en de schaarse ruimte is te zoeken en experimenteren met meervoudig ruimtegebruik, waarin ruimtelijke functies gecombineerd worden en elkaar zelfs kunnen versterken (zie hieronder figuur 1 voor benodigd ruimtegebruik van zonnepanelen noodzakelijk voor de energietransitie).

Figuur 1: Benodigd landgebruik voor zonne-installaties in 2030

Bron: Zonnewaaier Holland Solar (2018)

Vormen van meervoudig ruimtegebruik zonneparken

Uit een uitgebreide beleid- en literatuuranalyse naar meervoudig ruimtegebruik van zonneparken en gesprekken met diverse experts komen drie interessante typen zonneparken met meervoudig ruimtegebruik naar voren:

Agrophotovoltaics: de combinatie van zonnepanelen met plantproductie en/of begrazing van vee. Zonnepanelen kunnen op hoogte (boven de grond), verticaal of als mobiele eenheden worden geïnstalleerd.
Eco-zonnepark: de combinatie van zonnepanelen met biodiversiteitsontwikkeling.
Watergebonden zonnepark: de combinatie van drijvende zonnepalen op (industriële) wateren.

Hieronder in figuur 2 een opsomming van de voor- en nadelen van deze typen. Daarbij geldt uiteraard dat deze voor- en nadelen locatieafhankelijk zijn.

Figuur 2: voor- en nadelen typen meervoudig ruimtegebruik van grondgebonden zonneparken.

Juiste momentum voor een recreatief zonnepark

In de startjaren van de energietransitie, kan het koppelen van zonnepanelen aan recreatie functioneren als een manier om mensen kennis te laten maken met zonneparken en duurzame energie in het algemeen.

Het kan gaan om gerichte recreatie met een educatieve functie, zoals rondleidingen van energiemaatschappijen, ambtenaren en bestuurders of scholen. Op deze manier worden mensen mogelijk meer bewust gemaakt van de herkomst van energie en bewust gemaakt van de grootte van de energieopgave die voor ons ligt. Ook is er sprake van wederkerigheid: het zonnepark is niet alleen een noodzakelijk kwaad in het landschap, maar het kan omwonenden en andere geïnteresseerden ook wat bieden. Om deze potentie niet verloren te laten gaan, moet een recreatief zonnepark niet te lang op zich laten wachten: de belangstelling voor recreatie tussen zonnepanelen zal afnemen naarmate de energietransitie vordert. Een mooi voorbeeld van een geslaagd zonnepark is Solarpark de Kwekerij in Hengelo (Gelderland).

Voorwaarden voor een succesvol recreatief zonnepark

Er is dus genoeg aanleiding voor gemeenten, ontwikkelaars en bewoners om met recreatieve zonneparken aan de slag te gaan. In ons onderzoek zijn een aantal voorwaarden naar voren gekomen waar een recreatief zonnepark op z’n minst aan moet voldoen om een kans van slagen te hebben:

Laat bewoners meedenken over recreatieve invulling, zorg voor verbondenheid en eigenaarschap;
Maak gebruik van subsidies, bijvoorbeeld vanuit SDE++ of de EU, en koppel plannen aan bestaande lokale initiatieven;
Laat recreatie in zonneparken natuur niet verstoren, maar versterken;
Start een recreatief zonnepark langs of dichtbij een woonkern, het zijn vooral de lokale bewoners die van de recreatieve functie gebruik zullen maken.

Als het niet mogelijk is om aan bovenstaande voorwaarden te voldoen, is een alternatief om in te zetten of te investeren in recreatie langs het zonnepark of het opzetten van een gebiedsfonds voor recreatie om op deze manier het draagvlak voor een zonnepark te verhogen.

Win-win situatie

Er komt veel kijken bij het realiseren van een recreatief zonnepark. Er zijn verschillende varianten denkbaar en de wensen van bewoners, de impact op natuur en biodiversiteit en de financiële constructie zijn zaken die allemaal moeten worden meegenomen in het proces. Maar overduidelijk is dat, waar juist aangepakt en uitgevoerd wordt, een recreatief zonnepark kansen biedt om draagvlak onder omwonenden te vergroten, ruimte meervoudig te gebruiken en mensen kennis te laten maken met duurzame energie.

Meer weten?

Bureau BUITEN denkt graag met u mee over de juiste aanpak van duurzame energie. We doen dat op dit moment onder meer voor regio Voorne-Putten in het kader de regionale positionering in de RES en in de provincie Overijssel waar we de toekomstbestendigheid en potentie voor verduurzaming van bedrijventerreinen onderzoeken.

Wilt u de volledige studie inzien of wilt u meer informatie neem dan contact op met Rutger van Raalten, e-mail rutger.vanraalten@bureaubuiten.nl

Bureau BUITEN organiseert dit najaar een seminar Groen en Groei, waarin de druk op de groene omgeving centraal staat. In één van de deelsessies gaan we dieper in op succes- en faalfactoren en het combineren van groen/recreatie met opwekking van duurzame energie. Blijf op de hoogte via onze website.

Bron foto: Solarpark de Kwekerij