Drie lessen voor duurzame en gezonde bedrijventerreinen
Bureau BUITEN onderzocht ruim een kwart van de Nederlandse bedrijventerreinen op toekomstbestendigheid. In dit artikel delen wij drie lessen, op het gebied van energie, klimaatadaptatie en een gezonde werkomgeving. Daaruit blijkt dat vaak met relatief kleine stappen al winst te behalen is.
Energie, klimaat en circulaire economie op bedrijventerreinen
Bedrijventerreinen leveren een belangrijke economische bijdrage voor de Nederlandse economie. Maar de economische activiteiten op de terreinen zorgen ook voor een flink energieverbruik: in 2016 verbruikten de bedrijventerreinen maar liefst 700 petajoule energie. Dat is 22,3 % van het Nederlandse energieverbruik. De industrie – vooral geconcentreerd op de bedrijventerreinen – is verantwoordelijk voor zo’n 21,5 % van de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen.
Ook blijkt uit onderzoek dat bedrijventerreinen de warmste plekken van Nederland zijn, waarbij zij een stevig hitte-eiland effect veroorzaken voor de omliggende gebieden. Tot slot spelen bedrijventerreinen een belangrijke rol in de circulaire economie (circa 14% van de banen is te linken aan de circulaire economie). Verduurzamingsmaatregelen op bedrijventerreinen dus kunnen flink bijdragen aan het halen van onze circulaire en klimaatdoelen; bovendien kan daarmee een prettiger en gezondere werkomgeving ontstaan.
Onderzoek naar toekomstbestendige bedrijventerreinen
Bureau BUITEN deed onderzoek naar de toekomstbestendigheid op ruim een kwart van de bedrijventerreinen in Drenthe, Overijssel, Gelderland, Zuid-Holland en de regio Zwolle. Vanuit de pijler ‘Duurzaam en Gezond’ in het onderzoek komen enkele belangrijke lessen naar voren die gemeenten, provincies, ondernemersverenigingen, pandeigenaren en parkmanagers kunnen helpen bij het verduurzamen van hun werklocatie(s). We lichten drie lessen en adviezen uit.
1. Energie: werk aan uitbreiding netcapaciteit én aan lokale oplossingen
Er is geen landelijke database waarop investeringen in hernieuwbare energie op bedrijventerreinen integraal zichtbaar is. We kunnen dit wél inzichtelijk maken op basis van het gebruik van SDE, SDE+ en SDE++ -subsidies voor de stimulering van duurzame energieproductie en klimaattransitie. Daaruit blijkt dat op 44% van de onderzochte terreinen nog geen gebruik is gemaakt van deze subsidies. Op het eerste oog ligt daar nog veel potentie: de SDE-subsidies verkorten de terugverdientijd van energiegerelateerde investeringen drastisch, dus het zou logisch zijn als daar op veel meer plekken gebruik van wordt gemaakt. Ondernemers en vastgoedeigenaren krijgen bij het realiseren van lokaal productievermogen vaak te horen dat de netcapaciteit op hun terrein te beperkt is, waardoor energie terugleveren aan het net niet mogelijk is. Het onderzoek laat zien dat dit inderdaad vaak het geval is. Dit komt doordat bij de aanleg van bedrijventerreinen de netcapaciteit is bepaald op basis van de verwachte vraag naar elektriciteit. Productie van elektriciteit is daarin, zeker bij oudere terreinen, niet meegenomen. Toch zien we óók dat er terreinen zijn waar nog netcapaciteit beschikbaar is, maar nog geen gebruik is gemaakt van SDE-subsidies.
Daarbij komt dat netcapaciteit niet altijd een beperking hoeft te zijn. Direct, lokaal, ‘off-grid’ gebruik van elektriciteit door ondernemers zelf, hun buurondernemers of naastgelegen woonwijk, hoeft niet via het centrale elektriciteitsnet te lopen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Nijmegen, waar Liander, Lidl en Van der Valk samenwerken om stroomoverschotten en -tekorten op te vangen via onder andere lokale energieopslag in de vorm van een batterij. Dergelijke samenwerkingen kunnen complex zijn en liggen niet overal voor de hand; bovendien is hiervoor een samenwerking tussen energieleverancier of netbeheerder, gemeente en bedrijfsleven van belang. Er wordt echter steeds meer ervaring mee opgedaan, waardoor steeds duidelijker wordt wat wel en niet werkt. Er zijn daarnaast ook steeds meer eenvoudiger opties op de markt, zoals het plaatsen van een individueel (of collectief) accupakket op een bedrijfskavel of -terrein.
Foto: zonnepanelen op bedrijfsdaken.
2. Klimaatadaptatie: nog lang niet overal ingeburgerd
Het aanleggen van wadi’s en het realiseren van groenblauwe daken kunnen flinke ingrepen zijn, die niet altijd op korte termijn technisch of ruimtelijk in te passen zijn op bestaande bedrijventerreinen. Zo vraagt een WADI om een flinke strook openbare ruimte en zijn daken van bedrijfshallen vaak niet bestand tegen extra gewicht. Relatief eenvoudige ingrepen, die ook gekoppeld kunnen worden aan gepland ‘regulier’ onderhoud kunnen echter al veel opleveren. Ons onderzoek laat zien dat terreinen vaak nog onnodig zijn versteend. Gebruik maken van halfopen verharding op parkeerplaatsen en het afkoppelen van regenwater, of daken vernieuwen met witte dakbedekking, zijn kleine en relatief goedkope stappen, die al veel profijt opleveren. Het is wel van belang hier een gecombineerde inzet van gemeente, ondernemers en eigenaren te leveren: een groene, moderne openbare ruimte waarin de gemeente flink heeft geïnvesteerd, wordt nog te vaak gecombineerd met sterk versteende bedrijfskavels, waardoor per saldo minimaal effect wordt behaald op gebied van klimaatadaptatie.
Foto: Versteend bedrijventerrein.
3. Gezonde werkomgeving gaat óók om ruimte voor werknemers
Bij een gezonde werkomgeving spelen diverse factoren een rol, waaronder het percentage groen, uitstoot van schadelijke stoffen en voorzieningen voor langzaam verkeer. We zien dat slechts op 16% van de onderzochte terreinen goede tot zeer goede mogelijkheden zijn voor voetgangers. Op 21% van de terreinen geldt dit voor fietsers. Dit kan voor onveilige verkeerssituaties zorgen, maar is ook op een breder vlak van belang. Zo zijn goede mogelijkheden voor een verfrissende lunchwandeling op een minderheid van terreinen aanwezig. Bovendien is de (e-)fiets steeds vaker een belangrijk vervoersmiddel voor woon-werkverkeer. Toch ontbreken op bijna 80% van de terreinen specifieke voorzieningen voor fietsers en voetgangers.
Foto: Groen terrein, maar zonder voorzieningen voor een lunchronde of fietsers.
Wat kan helpen?
Een belangrijke succesfactor is het creëren van de juiste voorwaarden waarmee ondernemers en pandeigenaren toch tot investeren overgaan. Daarvoor bestaat niet één succesformule; datgene wat eigenaren of ondernemers over de streep kan trekken verschilt per situatie. Het kan bijvoorbeeld gaan om het aanreiken van een ‘kant-en-klare’ business cases of ondersteuning bieden in de uitvoering daarvan. Of het op gang brengen van samenwerking op een bedrijventerrein, waardoor voor bedrijven voordelen ontstaan in het delen van warmte/koeling of het gezamenlijk inkopen daarvan.
Op vrijwel elk terrein is wel een ondernemer te vinden die als enthousiaste voortrekker en als goed voorbeeld kan dienen voor de rest van de ondernemers. De gemeente, omgevingsdienst, ondernemersvereniging of branchevereniging kan vervolgens samen met die enthousiaste voortrekker aan de slag om de juiste voorwaarden te creëren. Van belang is ook dat binnen gemeenten het integraal werken wordt bevorderd, waardoor klimaatadaptatie ook wordt ingeburgerd in de afdelingen openbare ruimte of economie.
Tot slot is het onder de aandacht brengen van de subsidieregelingen een belangrijke factor. Zeker in economisch lastige tijden is de financiële prikkel belangrijk voor veel ondernemers en bovendien is, zo laat ons onderzoek zien, hier nog voldoende ‘laaghangend fruit’ om de eerste stappen te zetten richting verdere verduurzamingsmaatregelen.
Meer weten?
De drie genoemde lessen zijn slechts een kleine uitsnede van wat ons onderzoek heeft opgeleverd. Wilt u meer weten over dit onderzoek, over wat wij kunnen betekenen voor de vervolgstappen van deze onderzoeken of heeft u juist behoefte om dit voor uw regio, gemeente of provincie in beeld te brengen? Neem dan contact op met Miles Copping, e-mailadres miles.copping@bureaubuiten.nl of bezoek onze webpagina.
