Impact van COVID-19 op de vrijetijdseconomie: kunnen we al vooruit kijken?
De coronacrisis treft de toeristisch-recreatieve sector ongemeen hard. De bescherming van onze gezondheid staat voorop. De impact van het virus en de maatregelen tegen de verspreiding ervan zijn echter disruptief voor de vrijetijdssector. In dit artikel gaan we in op sectorprognoses, de noodmaatregelen en proberen we alvast te kijken naar de periode na corona.
Vrijetijdseconomie één van zwaarst getroffen sectoren
De vrijetijdseconomie is één van de zwaarst getroffen sectoren van de economie. Praktisch alle vormen van vrijetijdsbesteding buitenhuis zijn onmogelijk, afgezien van wandelen, fietsen en buitenspelen voor kinderen, zij het met inachtneming van social distancing. Internationale toeristen zijn vrijwel uit het straatbeeld verdwenen, en daarmee ook hun bestedingen. Horeca, dagattracties en verblijfsaccommodaties hebben te maken met een vraaguitval tot 100%, en dat weken-, of mogelijk maandenlang. Wat betekent dit voor de sector?
Ook prognoses zijn onzeker
Eerst een korte opmerking. Elke prognose van de impact van deze crisis is zo weer ingehaald door de snel veranderende realiteit. Hoe heftiger de pandemie is wereldwijd, in de VS, Zuid-Amerika, Azië en Afrika, hoe groter het effect op het internationaal toerisme. Elke week dat ‘social distancing’ van kracht blijft, zullen de effecten langer voelbaar zijn. Op het moment van schrijven van dit artikel (maandag 6 april 2020) is bekend dat de sluiting van cafés en restaurants en het verbod op samenkomsten ten minste nog aanhoudt tot eind april en mogelijk verlengd wordt. Dit is echter nog niet in alle prognoses meegenomen.
Verwachtingen van internationale organisaties
De UNWTO (United Nations World Tourism Organisation) geeft op 26 maart 2020 aan dat door de coronacrisis het aantal internationale aankomsten dit jaar wereldwijd kan afnemen met 20 tot 30%. Dit betekent een verlies van 300 tot 450 miljard US Dollar aan toeristische bestedingen. Ter vergelijking; de SARS-epidemie had een impact van -0,4% in internationale aankomsten in 2003 en de vorige economische crisis had een impact van -4% in 2009.
In vergelijking met de prognose van 26 maart van de UNWTO is de prognose van Tourism Economics van 16 maart gedateerd. Hier werd nog uitgegaan van een afname van internationale aankomsten met minimaal 10 tot ca 20% in 2020 en een volledig herstel in 2021 tot uiterlijk 2022. Nu we echter zien dat het virus zich in Noord-Amerika blijft verspreiden, wordt wellicht ook het worst-case scenario van UNWTO alweer ingehaald. De krimp van het internationaal toerisme zal naar verwachting nog groter zijn dan de -30% die de UNWTO nu aangeeft.
Impact op vrijetijdssector in Nederland
Wat betekent dit voor bedrijven en bestemmingen in Nederland? Hier slaat de crisis toe tijdens de cruciale start van het seizoen. Veel ondernemers hebben in de winter geteerd op hun reserves en investeringen gedaan die zij nu terug moeten gaan verdienen. Het huidige omzetverlies is daardoor een zeer gevoelige voor de sector. Dit resulteert volgens de Rabobank in een krimp van de toegevoegde waarde van -4% voor de horeca in 2020. Deze prognose is van 20 maart, en inmiddels lijkt dit een optimistisch scenario. Voor dagattracties en verblijfsaccommodaties zijn geen prognoses gemaakt, maar 100% vraaguitval in deze periode betekent een omzetverlies van meer dan 25% voor 2020. (We gaan dan uit van een seizoen van 34 weken (van maart tot en met oktober). Als na 10 mei de dagattracties en verblijfsaccommodaties weer 100% open gaan, zijn er 9 weken geweest met een vraaguitval van 100%. Als we er vanuit gaan dat dit een gemiddelde periode is (de maand maart is meestal rustig, mei is topseizoen) dan betekent een verlies van omzet van 9/34 weken = 26,5%.)
De ABN AMRO geeft in haar sectorprognoses (27 maart 2020) aan dat voor vrijetijdsbesteding buitenhuis, er amper inhaalvraag zal zijn. Dit is anders dan voor de vakanties. Een gemiste hoofdvakantie in april of mei, halen de mensen mogelijk op een later moment in.
Herstel
De prognoses die kijken naar herstel (Tourism Economics, ABN AMRO) zijn optimistisch: als de crisis voorbij is, zal het herstel spoedig verlopen. Echter voor de vrijetijdseconomie geldt dat een laag consumentenvertrouwen en een recessie ervoor zullen zorgen dat het herstel nog niet volledig zal zijn. Verre reizen en luxe uitgaven zullen worden uitgesteld. Voor de hotellerie verwacht ABN AMRO een herstelperiode van (minimaal) drie maanden, waarbij gekeken is naar het verloop van de bezettingsgraad van hotels in Hong Kong en Singapore na de SARS-epidemie in 2003. Echter: wanneer de pandemie en de angst voor Corona langer aanhouden, zal dit optimistisch blijken. Wie zich richt op de binnenlandse markt, kan zich mogelijk verheugen op een relatief snellere herstelperiode. Zodra de ‘social distancing’ voorbij is, is een uitje in eigen land veilig en snel geregeld. Mensen willen het leven, juist na een periode van afstand van elkaar, weer samen vieren.
Overleven en de schade beperken
De ondernemers in de vrijetijdssector staan voor de grootste uitdagingen. Hoe kunnen ze overleven wanneer ze te maken krijgen met 100% vraaguitval terwijl de vaste lasten toch doorlopen? Ze moeten alternatieve inkomsten zoeken, creatief zijn, goede moed houden, de sectorspecifieke maatregelen van de gemeente en veiligheidsregio in de gaten houden en ondertussen de benodigde liquiditeit regelen om de salarissen te betalen en ook nog de geleden schade goed bijhouden. Daarnaast zien sommige ondernemingen de kans om het interieur te schilderen of te helpen waar het kan.
De Rijksoverheid biedt maatregelen om de structurele schade zoveel mogelijk te beperken, zodat het herstel vlot kan gaan. Helaas zijn campings en bungalowparken (nog) niet opgenomen in de lijst met SBI-codes. De Rijksoverheid moedigt wel andere partijen (vastgoedpartijen, banken) aan coulant te zijn en ook een deel van het verlies te nemen, wat echter niet vanzelf gaat. Ingewikkeld is dat elke veiligheidsregio andere maatregelen heeft voor de campings en jachthavens en elke gemeente de inning van de toeristenbelasting anders aanpakt (opschorten, automatisch uitstel van betaling, minimaliseren van de aanslag of de optie bieden om uitstel aan te vragen). De ondernemer moet dit dus zelf uitzoeken en er zelf achteraan.
Wat kunnen gemeenten extra doen?
Gemeenten kunnen ondernemers zoveel mogelijk ontzorgen en duidelijkheid bieden:
- Automatisch uitstel van lokale belastingen (in plaats van op verzoek)en voorlopig geen nieuwe aanslagen toesturen.
- Uitstel aanbieden op verschuldigde pacht of huurbetalingen en op termijn mogelijk (gedeeltelijke) kwijtschelding.
- Lobby bij de Rijksoverheid voor uitbreiding van de TOGS-regeling (Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren) voor bedrijven in de recreatie- en watersportsector.
- Het aanstellen van een (extra) bedrijvencontactpersoon voor ondernemers met moeilijkheden of vragen.
- Zorgen dat de maatregelen die de veiligheidsregio uitvaardigt duidelijk zijn voor ondernemers en recreanten, en werkbaar voor iedereen. En als er verschillen zijn met andere regio’s, deze goed uitleggen.
- Duidelijk informatievoorziening over maatregelen en over steunmogelijkheden en ook het beleid hierop afstemmen.
Het helpt als gemeenten hun acties zoveel mogelijk afstemmen met andere gemeenten in de regio. Dit helpt de gemeenten, en is ook duidelijk voor de ondernemers en recreanten. Een mooi voorbeeld is de taskforce vrijetijdseconomie in de provincie Overijssel, gericht op het coördineren van maatregelen om ondernemers te ondersteunen en informeren.
Veerkracht voor de toekomst
De vrijetijdseconomie staat in de overlevingsstand. Wij kunnen het ons misschien nog niet voorstellen, maar er komt een moment dat we weer richting ‘business as usual’ gaan. Los van het gegeven dat geen enkele sector het risico van een pandemie volledig kan afdekken, kunnen we er wellicht wel voor zorgen dat deze sector veerkrachtiger wordt. En hoe kunnen we ervoor zorgen dat de ontwikkeling richting een meer duurzame sector op koers blijft?
Diversifiëren in doelgroepen is een voor de hand liggende strategie om te zorgen voor veerkracht. Specifiek naar aanleiding van de coronacrisis is het goed om het aandeel overzeese toeristen in evenwicht te houden met andere doelgroepen. Beslissingen om in eigen land of eigen continent op reis te gaan, kunnen kort van te voren genomen worden. Ook in tijden van onzekerheid is er behoefte aan een vakantie, maar dan liever dichterbij huis. Daarbij zorgen bezoekers van dichterbij ook voor een beperking van de CO2 uitstoot van de reis zelf.
Momentum voor verandering?
Mogelijk is er op langere termijn ook een effect te zien in veranderend reisgedrag en kan deze crisis de internationale reisbranche helpen bij het nadenken over het behalen van de Parijse klimaatdoelen. Is er een lager aantal internationale (vlieg)reizen denkbaar, doordat ons gedrag verandert? Zakelijke reizigers die meer online gaan vergaderen. Jongeren (generatie Z) die het positieve effect van de lock down op klimaat en milieu willen vasthouden en minder vaak en minder ver gaan reizen. Ouderen die de veiligheid en het gezondheidssysteem van Nederland en West-Europa waarderen en dichterbij buis blijven. Dan moeten we ons aanbod blijvend inrichten op bezoekers van dichterbij. Of dit effect echt gaat plaatsvinden en aanhoudt, is nog onbekend.
Houd de vaart erin: investeer in destinatieontwikkeling
De coronacrisis is zondermeer disruptief voor deze sector. Maar los van de mogelijke permanente impact ervan, moeten we blijven werken aan de ontwikkeling van de Nederlandse bestemmingen. Daarom is het voor overheden en destinatiemarketingorganisaties juist nu belangrijk te blijven werken aan ‘destination development’. We kunnen met culturele partijen nu investeren in het uitwerken van storytelling en themalijnen. Gemeenten en gebiedspartijen kunnen op afstand blijven samenwerken aan plannen voor toeristisch-recreatieve gebiedsontwikkeling. Het is nu buiten het ideale moment voor opknappen van infrastructuur en voorzieningen. Gemeenten kunnen tijd besteden aan het in beeld brengen van vakantieparken en de mensen die daar wonen.
Door ons in te zetten voor de ontwikkeling van Nederlandse bestemmingen voor toerisme en recreatie (’destination development’) zijn we straks klaar voor het post-corona tijdperk. Hoe de wereld en het reisgedrag gaan veranderen, er is altijd behoefte aan vrijetijdsbesteding buitenshuis.
Meer informatie?
Heeft u vragen over dit artikel of wilt u meer informatie over destinatieontwikkeling? Neem contact met Anneke van Mispelaar, e-mail anneke.vanmispelaar@bureaubuiten.nl.
